Czyste ciepło 2030 | Strategia dla ciepłownictwa

Raport Forum Energii odnosi się do całego obszaru ciepłownictwa, zarówno systemów ciepłowniczych, jak i ogrzewania indywidualnego. Licząc bardzo konserwatywnie, koszty zewnętrzne smogu przekraczają rocznie 16 mld zł. Te koszty wytworzenia ciepła nie są uwzględnione w cenie produkcji. Polacy ponoszą je jednak chociażby płacąc pogarszającym się zdrowiem i odczuwając skutki zmian klimatu.

Nikogo nie trzeba przekonywać, że jakość powietrza w Polsce musi się poprawić. Dlatego nie analizowaliśmy czy, ale jak to zrobić do 2030 r. Skupiliśmy się na ciepłownictwie. Staraliśmy się upiec dwie pieczenie na jednym ogniu – zlikwidować smog z ogrzewania i ograniczyć emisje CO2 

- mówi dr Joanna Maćkowiak-Pandera, prezes Forum Energii. W gronie najlepszych polskich ekspertów określiliśmy plan działania, który jednocześnie może zyskać akceptację społeczną i być efektywny kosztowo. Zależało nam na synergii z celami europejskimi do 2030 r. W ten sposób zyskamy dodatkowe źródła finansowania.

Modernizacja ciepłownictwa musi się opierać na dwóch filarach – poprawie efektywności energetycznej i rezygnacji z wykorzystywania paliw stałych w gospodarstwach domowych do 2030 r. Musimy zastąpić węgiel innymi źródłami ciepła.

– mówi Andrzej Rubczyński, dyrektor ds. strategii ciepłownictwa Forum Energii. Natomiast termomodernizacja nie może być byle jaka, powinna być skuteczna. Tylko wtedy emisja pyłów zmniejszy się o ponad 90%, a koszty zdrowotne smogu spadną o połowę. Do tego emisje CO2 z ciepłownictwa obniżą się o 30%. Policzyliśmy, że udział kosztów ciepła w rachunku gospodarstwa domowego może wzrosnąć maksymalnie o 2 punkty procentowe w krótszej perspektywie, w dłuższej zacznie spadać. 

Forum Energii, wspólnie z ekspertami KAPE, IBS i IGCP przeanalizowało różne scenariusze wprowadzania zmian – bardziej i mniej ambitne. Pierwszym i najważniejszym krokiem, który należy wykonać, jest poprawa efektywności energetycznej budynków. Bez niej wymiana źródeł ciepła na mniej emisyjne przyniosłaby wzrost kosztów.

Polskie ciepłownictwo dotknął kryzys. Polacy oddychają najgorszej jakości powietrzem w Unii Europejskiej. Odpowiednie regulacje dla gospodarstw domowych są wdrażane zbyt wolno, a systemy ciepłownicze mierzą się z problemami. Głęboka modernizacja ciepłownictwa jest niezbędna. Bez niej jakość powietrza będzie się pogarszać, a koszty ogrzewania rosnąć.

Zdecydowana większość systemów ciepłowniczych w Polsce jest nieefektywna w myśl prawa europejskiego i, bez zmiany tej sytuacji, w dłuższej perspektywie grozi im likwidacja. Potrzebne są inwestycje w sieci ciepłownicze.

Forum Energii proponuje również wyeliminowanie paliw stałych z indywidualnego ogrzewania do 2030 r. Domowe piece węglowe są największym źródłem zanieczyszczeń w Polsce. W gospodarstwach domowych zużywa się 12 mln ton węgla, co stanowi 66% z całej puli w Unii Europejskiej.  Węgiel powinien być zastępowany w zależności od lokalnego potencjału -  przyłączaniem do sieci ciepłowniczych, przejściowo gazem lub peletami. Przyszłością ciepłownictwa w Polsce będzie elektryfikacja. Nawet jeśli teraz wydaje się to nierealne, to za 10 lat może się okazać wyjątkową szansą. Do tego trzeba przygotować system energetyczny i Polaków.

Istotne będzie objęcie opieką najuboższych i tych, którzy mogą sobie nie radzić z wymianą źródeł ciepła. Dla ok. 10% społeczeństwa nawet niewielki procentowo wzrost rachunku za energię może być nie do zapłacenia. Sprawiedliwy i przejrzysty mechanizm dystrybucji kosztów jest niezbędny do osiągnięcia kompromisu i budowania poparcia społecznego. Trzeba zacząć od naprawy dodatków energetycznych, które obecnie nie działają właściwie.

Plan działania

1. Określenie krajowych celów poprawy jakości powietrza i redukcji CO2 

• Wyznaczenie celów jakości powietrza, efektywności energetycznej i redukcji CO2. Określenie dat i ustalenie monitoringu postępów.

2. Budynki

• Mechanizmy finansowania. Standardy budynków. Wsparcie techniczne. Konkretne daty.

3. Ogrzewanie indywidualne

• Zastąpienie paliw stałych innymi źródłami ciepła do 2030 r.

4. Plan modernizacji sieci ciepłowniczych

• Zamiana nieefektywnych systemów ciepłowniczych w efektywne ( w myśl prawa europejskiego). Program modernizacji sieci.

5. Walka z ubóstwem energetycznym

• Naprawa dodatków energetycznych. Edukacja i wsparcie techniczne.

6. Określenie katalogu kluczowych technologii

• Ukierunkowanie przemysłu na kluczowe technologie.

7. Więcej kompetencji dla samorządów

• Inwentaryzacja źródeł ciepła. Wsparcie eksperckie na poziomie gminnym. Fundusz.

8. Strategia finansowania

Program dla ciepłownictwa. Cele CO2 2030. Fundusz Modernizacyjny. Wpływy z CO2. Wprowadzenie zasady zanieczyszczający płaci. Zwiększenie ściągalności obecnych kar środowiskowych.

9. Komunikacja ze społeczeństwem

Zagrożenie smogiem, konieczności zmian, mechanizmy, cele.

Przedstawiona przez Forum Energii strategia dla ciepłownictwa ma na celu budowę takiego systemu, który zapewni Polakom ciepło w dobrej cenie, a jednocześnie zagwarantuje kolejnym pokoleniom życie w czystym środowisku – poprzez znaczącą redukcję emisji pyłów i gazów cieplarnianych.

Analiza została zrealizowana w ramach projektu "Czyste ciepło - Międzynarodowe Forum Współpracy" przy wsparciu EUKI – European Climate Initiative.

European Climate Initiative (EUKI) jest instrumentem finansowania projektów przez Ministerstwo Środowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczeństwa Reaktorów Atomowych (BMU). Republiki Federalnej Niemiec Wdrażanie instrumentu wspiera Niemieckie Towarzystwo Współpracy Międzynarodowej (GIZ). Nadrzędnym celem EUKI jest sprzyjanie współpracy wewnątrz Unii Europejskiej w zakresie klimatu i zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych.

Opinie umieszczone w tej publikacji należą wyłącznie do autora i mogą nie odzwierciedlać stanowiska BMU i innych partnerów.

Autorzy: 

Krajowa Agencja Poszanowania Energii – Paweł Gilewski, Piotr Gutowski, Magda Jóźwiak, Joanna Ogrodniczuk, Wojciech Stańczyk, Tadeusz Skoczkowski, Agata Skrzypek, Arkadiusz Węglarz, Anna Wierzchołowska-Dziedzic

Instytut Badań Strukturalnych – Aneta Kiełczewska, Piotr Lewandowski, Jakub Sokołowski

Współpraca: dr Joanna Maćkowiak Pandera, dr Jan Rączka, Rafał Macuk, 

Data publikacji: kwiecień 2019